Vademecum bałkanisty 500-2007, red. Ilona Czamańska i Zdzisław Pentek, Instytut Historii UAM, Poznań 2009, s. 274.
Bałkanistyka (Balkan Studies) jest interdyscyplinarną dziedziną wiedzy, obejmującą historię i kulturę państw i narodów Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce dziedzina ta rozpowszechniła się za sprawą zainteresowania przeszłością Słowian Południowych, Węgier i Rumunii. Ważną rolę w dziejach polskiej bałkanistyki odegrali tacy historycy jak: Ludwik Widerszal, Henryk Batowski, Antoni Giza, Jan Leśny, Wincenty Swoboda, Mieczysław Tanty czy Tadeusz Wasilewski. Integracją i koordynowaniem wspólnej pracy specjalistów od historii Bałkanów różnych epok zajął się Włodzimierz Pająkowski z Poznania. W latach osiemdziesiątych organizował międzynarodowe konferencje bałkanistyczne „Balcanicum”. W ich konsekwencji powstało pismo „Balcanica Posnaniensia” (od 1987 roku). Nie jest więc zaskoczeniem, że dekadę temu środowisko poznańskie wydało „Vademecum bałkanisty 500-2007” pod redakcją Ilony Czamańskiej i Zdzisława Pentka. Sens przygotowania takiej publikacji nie ulega dla mnie wątpliwości. Została ona pomyślana jako zwięzłe wprowadzenie w specyfikę studiów bałkanistycznych. Vademecum adresowane nie tylko do zajmujących się tą problematyką, ale i dla studentów historii oraz tych kierunków, które zgłębiają tajniki filologii omawianych tu narodów. Ramy chronologiczne zostały wyznaczone dość umownie od około V-VI wieku, kiedy porządek antyczny ulegał zmianom, aż do czasów nam najbliższych, gdy narodziły się nowe państwa na Bałkanach.
Praca dzieli się na duże dwa działy. Pierwszy jest ogólnym wprowadzeniem w tematykę bałkańską i zawiera w sobie „Alfabet” czyli tabele wszystkich alfabetów używanych na Bałkanach. Od najstarszego greckiego poprzez głagolice, cyrylice, turecko-osmański aż po współczesne alfabety poszczególnych języków. Kolejny rozdział w identyczny sposób opisuje używane na tym rozległym terenie kalendarze. W Vademecum poświęcono też sporo miejsca poszczególnym religiom istniejącym na Bałkanach, nie tylko chrześcijańskim, lecz także różnym odłamom islamu czy nawet sektom manichejskim. Kolejna część to przegląd poszczególnych państw Europy Południowo-Wschodniej. Omówiono tam następujące kraje: Albania, Bizancjum, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Cesarstwo Łacińskie, Cesarstwo Nikejskie, Chorwacja, Czarnogóra, Despotat Morei, Dubrownik, Epir Grecja, Hercegowina Jugosławia, Księstwo Achaji, Księstwo Aten, królestwo Salonik, Macedonia, Mołdawia, Rumunia, Serbia, Siedmiogród, Słowenia, Turcja, Węgry, Wenecja Wołoszczyzna i Zeta. W przypadku istniejących państw podano takie rzeczy jak: informacje ogólne, godło, hymn, ludność skład etniczny, religie, języki czy waluta oraz rys historyczny ich dziejów. Dodatkowymi aneksami są wykazy panujących i prezydentów oraz podstawowa bibliografia. W przypadku państw już nieistniejących ograniczono się do rysu historycznego ze spisem władców i bibliografią. Miało to oczywiście swoje plusy i minusy. Dziś większość tych informacji możemy po prostu znaleźć na Wikipedii. Zastanawia natomiast kwestia doboru omawianych historycznych państw. Brakuje szeregu państewek powstałych na terenie Bałkanów po IV krucjacie. Przykładowo nie został poruszony temat słowiańskiej Dobrudży (ok. 1325-1399, brakuje także opisu dużej ilości księstw feudalnych z terenu średniowiecznej Serbii czy Macedonii. Wątpliwości budzą także podane spisy władców, są one niekompletne i zdarzają się w nich błędy. Szkoda, że zabrakło także artykułów na temat etnografii czy etnogenezy poszczególnych narodów bałkańskich. Powyższe uwagi nie przesądzają jednak wysokiej oceny tego kompendium.
Zgodnie z przyjętymi przez autorów Vademecum wytycznymi, książka kierowana jest przede wszystkim do studentów bałkanistyki lub historii. Ma stanowić ono funkcję przewodnika dla osób, które mierzą się z fachową literaturą bałkanistyczną. W konsekwencji czytelnik otrzymuje do ręki wyselekcjonowany materiał bibliograficzny, odsyłający do szczegółowej literatury. Omawiane Vademecum jest efektem pracy włożonej przez zespół wyspecjalizowanych bałkanistów. Zestawiając specjalizacje poszczególnych Autorów z opracowanymi przez nich rozdziałami, widać wyraźnie dążenie od podziału pracy według kompetencji poszczególnych badaczy. W większości przypadków przyniosło to pozytywny efekt. Trzeba także pochwalić zaproszenie specjalistów spoza środowiska poznańskich bałkanistów. Propozycja wydawnicza zespołu badawczego pod kierunkiem Ilony Czamańskiej i Zdzisława Pentka jest bardzo bogata faktograficznie, poznawczo oraz dopracowana pod względem merytorycznym. Jest to publikacja legitymizująca się rzetelnością i w sposób klarowny przedstawia i omawia ona najważniejsze problemy związane z bałkanistyką. Należy mieć nadzieję, że kolejne wydanie będzie uzupełnione oraz zaopatrzone w mapy i materiał ilustracyjny.