Wydaje mi się, że to, co Jan XXIII zapoczątkował, być może istotnie tylko z „zacności” serca, Paweł VI fatalnie pogłębia w pogoni za poklaskiem tych sił „postępowych”, które kardynał Ottaviani[1]zwykł był przezywać: „komunistami zakrystii”.
Józef Mackiewicz, Świetny artykuł Tadeusza Skowrońskiego, „Wiadomości”, nr. 7, 1968.
10 maja 2014 roku papież Franciszek podpisał dekret o beatyfikacji Pawła VI, która odbyła się 19 października 2014 roku. Następca Jana XXII, (jak i sam poprzednik) nie był ulubieńcem konserwatystów, niektórzy z komentatorów nazywali go wręcz mianem „antychrysta”, a Józef Mackiewicz poświęcił krytycznej analizie jego pontyfikatu książkę Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy, zarzucając mu, że pod przykrywką polityki „normalizacji” oraz „pragmatyzmu” wzmocnił pozycję komunizmu na świecie. Czy rzeczywiście tak było?
Paweł VI, czyli Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini, urodził się 26 września 1897 roku w miasteczku Concesio, jego bratem był polityk Chrześcijańskiej Demokracji Ludovico Montini. Nauki pobierał on w seminarium w Brescii, 29 maja 1920 przyjął tam święcenia kapłańskie. Zaraz po tym przeniósł się do Kolegium Lombardzkiego w Rzymie. Studiował filozofię i prawo kanoniczne na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim, literaturę na Uniwersytecie Sapienzy oraz dyplomację w Kościelnej Akademii Szlacheckiej. W 1922 roku rozpoczął pracę w papieskim Sekretariacie Stanu, rok później został skierowany do Polski, do nuncjatury warszawskiej, gdzie uczestniczył w przygotowaniach do konkordatu, jednak opuścił ją po pół roku ze względu na zły stan zdrowia. Po powrocie do Watykanu był urzędnikiem Sekretariatu Stanu oraz sprawował funkcję narodowego asystenta kościelnego sekcji uniwersyteckiej włoskiej Akcji Katolickiej (1925–1933). W grudniu 1937 roku został zastępcą sekretarza stanu, kardynała Eugenio Pacelli – przyszłego papieża Piusa XII, z którym współpracował w początkach jego pontyfikatu. W czasie II wojny światowej prowadził biuro informacyjne oraz zajmował się pomocą jeńcom wojennym. W 1944 roku papież powierzył mu stanowisko współkierownika Sekretariatu Stanu. Według Józefa Mackiewicza w tym samym roku miało dojść do tajnego spotkania Montiniego z przewodniczącym komunistycznej partii Włoch Palmiro Toglliattim, który wrócił do rodzimego kraju po 18 latach spędzonych w Moskwie. Toglliatti miał tam dostać instrukcję dotyczącą pozyskania wpływów w Watykanie, w celu budowy zaplecza dla „postępowego katolicyzmu”. Jak pisał Mackiewicz: „Doszło do tajnego spotkania i porozumienia we wspólnym działaniu dla wzniosłych celów. Toglliatti powiadomił o wynikach Moskwę. Ale i Montini, który szczerze przejął się planami szefa partii komunistycznej, postanowił szukać dróg na własną rękę, aby – za pośrednictwem agend patriarchatu moskiewskiego – dać do zrozumienia w Moskwie, że nie cały Kościół katolicki, i nie cały Watykan, podziela antykomunistyczne poglądy Piusa XII”.
W listopadzie 1952 roku Montini został podsekretarzem stanu, zaś pod koniec 1953 roku papież odmówił mu godności kardynalskiej. Rok później został mianowany na stanowisko arcybiskupa Mediolanu – diecezji, która z powodu powojennych zniszczeń znalazła się w bardzo trudnym położeniu. Nominacja ta była odczytywana jako ostateczny dowód na to, że popadł on w niełaskę Piusa XII. Zdaniem Mackiewicza zdawało się „nie ulegać wątpliwości, że papież Pius XII nie żywił szczególnych sympatii dla Montiniego”. W nowej roli dał się poznać jako zwolennik sprawiedliwości społecznej, często odwiedzał fabryki, zyskując sobie przydomek „arcybiskupa robotników”.
W
grudniu 1958 roku Montini został mianowany na arcybiskupa przez nowego papieża
Jana XXIII. Jako jego bliski współpracownik brał udział w przygotowaniach soboru
watykańskiego II oraz podczas pierwszej sesji soboru. Był także członkiem
Kongregacji Konsystorialnej, Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościoła oraz
Kongregacji ds. Seminariów i Uniwersytetów. Po śmierci Jana XXIII 21 czerwca
1963 roku Giovanni Battista Montini został wybrany na papieża i przyjął imię
Pawła VI. 9 dni później doszło do ostatniej w dziejach koronacji papieskiej
(Paweł VI postanowił przekazać tiarę na cele charytatywne).
[1] Alfredo Ottaviani (1890-1979) – włoski kardynał i biskup rzymskokatolicki, sekretarz Najwyższej Świętej Kongregacji Świętego Oficjum w latach 1959–1966, w latach 1966–1968 proprefekt Świętej Kongregacji Nauki Wiary. Autor listu (wraz z grupą rzymskich teologów) do papieża Pawła VI wyrażający prośbę o zachowanie dotychczasowego, przedsoborowego rytu mszy świętej. W dokumentacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych PRL dot. Sobotu Watykańskiego 2, postrzegany jako główny hamulcowy zmian i oponent papieża. (W. Kucharski, Sobór oczami polskich dyplomatów, w: Sobór oczami polskich komunistów. Sobór Watykański II w świetle dokumentów MSW i MSZ, oprac. W. Kucharski, D. Misiejuk, Warszawa 2017, s. 19-20).